De staking

De aanleiding

Op politiek vlak was de periode net voor de Eerste Wereldoorlog alles behalve kalm en stabiel. De macht van de katholieken was al jarenlang ongeslagen en zij hielden de touwtjes stevig in handen. In een poging deze macht resoluut te doorbreken hadden de socialistische Belgische Werkliedenpartij en de liberale partij een antiklerikaal kartel gevormd waarmee ze samen naar de parlementsverkiezingen van 2 juni 1912 trokken.148 Het streefdoel dat beide partijen voor ogen hadden, was het omver werpen van de katholieke meerderheid om op deze manier de weg naar het algemeen enkelvoudig stemrecht definitief in te slaan.149 Doordat de verwachtingen van dit kartel zo hoog gespannen waren, was de klap die volgde op de zware nederlaag des te groter. Het meervoudig stemrecht had de wil van de meerderheid alweer getackeld. “De kiezingen van 2n Juni brachten een liberale verplettering, een socialistischen stilstand, terwijl de klerikale meerderheid weer tot 16 stemmen klom. De werkers, die zooveel hoop hadden gesteld op de rechtvaardigheid hunner zaak, en op hunne hardnekkige propaganda, vermochten het niet eene opwelling van woede te onderdrukken.”150 Het ongenoegen was groot en her en der braken spontane werkstakingen uit. Om repressie met de harde hand en een bloedbad te vermijden greep de socialistische top in en probeerde de spontane gemoederen te bedaren. Op een buitengewoon congres van de Belgische Werkliedenpartij werd beslist dat de mandatarissen een voorstel tot grondwetsherziening moesten indienen om algemeen enkelvoudig stemrecht en een evenredige vertegenwoordiging te bekomen.151 Indien geen concrete stappen in die richting zouden worden gezet, zou niet geaarzeld worden het krachtigste wapen van de arbeiders, de algemene werkstaking, in te zetten.152 Het gebruik van buitenparlementaire krachten zoals een staking was een tactiek die eerder al vruchten had afgeworpen bij de strijd voor meer rechten voor de arbeiders.153 In 1893 werd de staking succesvol ingezet wanneer men streefde naar de afschaffing van het cijnskiesstelsel. Toen had men onder druk van de straat moeten toegeven, maar vonden de katholieken met het algemeen meervoudig stemrecht een oplossing voor hun machtsverlies.154 De regering wilde nu echter koste wat het koste vermijden toegevingen te moeten doen omdat er enkel maar meer stakingen zouden volgen indien men nu toegaf. Toen op 7 februari 1913 het voorstel tot grondwetswijziging halsstarrig werd verworpen en een goedkeuring zelfs nog niet werd overwogen, was de maat vol.155 Enkele dagen later werd 14 april als begin van de algemene staking vastgelegd door het Nationaal Comité voor Algemeen Stemrecht en de Algemene Staking.156 De noodzakelijke voorbereidingen die de organisatie met zich meebrachten werden in gang gezet. “Wij willen de algemeene werkstaking, wij zullen ze voorbereiden zóó, dat zij grootsch en onweerstaanbaar zal zijn; maar wij willen ze vreedzaam, in weerwil van alle mogelijke uitdagingen en incidenten.”157 Op dat moment werd met de beslissing een tikkende tijdbom gelegd onder de wereldtentoonstelling van Gent die haar deuren opende op 26 april. Of er door de socialisten bewust voor deze datum werd gekozen om de wereldtentoonstelling als extra drukkingsmiddel te gebruiken kon niet zwart op wit worden teruggevonden. In ieder geval was het vuur aan de lont gestoken.

De angst voor de algemene staking was groot en dus werd er op allerhande manieren geprobeerd de brokken te lijmen en zo de dreiging af te wenden. Tijdens een vergadering van de negen burgemeesters van de provinciehoofdsteden werd besloten te bemiddelen tussen de tegenover elkaar staande partijen. Zij waren namelijk van mening dat niemand wel zou varen bij het uitbreken van een algemene staking en wilden door middel van deze drukkingsgroep toch nog een kentering teweeg brengen.158 Een uitgesproken rol was weggelegd voor burgemeester Braun die er alles aan wou doen om zijn stad en wereldtentoonstelling voor een ramp te behoeden. Aan de ene kant probeerden de burgemeesters de top van de Belgische Werkliedenpartij te overtuigen om af te zien van de geplande actie. Aan de andere kant werd getracht om bij de regeringsleider, de Broqueville, een studie voor een eventuele grondwetswijziging los te weken. Op een onderhoud tussen de burgemeester van Brussel Max en de socialistische leiders Vandervelde en Anseele, kregen deze twee laatste te horen dat de Broqueville een verzoeningsgebaar gunstig gezind zou zijn indien de constante stakingsdreiging zou verdwijnen.159 Meer hadden Anseele en Vandervelde niet nodig. De stakingsactie werd ingetrokken. Nu was het aan de Broquville om daar iets tegenover te plaatsen. Tot grote verbazing van de organisatoren van het bestand bleef het beloofde antwoord uit. Onder druk van de conservatieve vleugel van zijn partij kwam er, in tegenstelling tot wat hij eerder had laten uitschijnen, geen tegemoetkoming in de vorm van een studie van het kiesprobleem.160 In tegendeel zelfs. De gebruikte taal stond haaks op wat eerder was afgesproken.161 Voor de socialisten was de maat vol. Het was nu aan de top van de Belgische Werkliedenpartij om te beslissen wat de volgende zet zou zijn. Opvallend was het feit dat er geen eensgezindheid was binnen de partijleiding over de manier waarop men in deze fase het beste zou reageren. Aan de ene kant stond Vandervelde, Destrée en Bertrand met een afwachtende houding te pleiten voor kalmte en geduld. Terugkeren op de eerder genomen beslissing om de staking niet langer door te laten gaan zou volgens hen enkel maar een signaal van stuurloosheid van de partijtop betekenen.
Daartegenover stonden Delporte, Maroille en Pepin. Zij waren van mening dat, indien men het respect van hun kiezers wou behouden en geen gezichtsverlies wou lijden, het idee van de algemene staking opnieuw uit de ijskast moest worden gehaald.162 Uiteindelijk zou het nationaal congres van de socialisten de knoop moeten doorhakken. Tegen dan zou de partijtop ook beslist hebben over het standpunt dat ze zelf zou innemen en de motie die ze naar voor zou schuiven. Intussen konden de leden van de verschillende arrondissementen zich al over de zaak uitspreken in lokale referenda.163

Het paascongres

Het nationaal congres van de socialistische werkliedenpartij vond plaats op 22 maart 1913 in het Maison du Peuple in Brussel.164 De grote zaal van het sierlijke gebouw zat afgeladen vol met afgevaardigden waarvan een absolute ernst en beslistheid uitging. De aanwezigen besefte maar al te goed dat het een historisch congres kon worden. Na een begroeting van de buitenlandse aanwezigen, afgevaardigd door de Nederlandse, Luxemburgse en Duitse socialistische partijen, werden nog twee brieven voorgelezen die een laatste poging en noodkreet waren om de stakingsbeslissing in negatieve zin te beïnvloeden. De brieven werden respectievelijk geschreven door de liberale gemeenteraadsleden van Gent en de liberale verenigingen van Gent Lang voor het congres, was het zeker ook in deze stad duidelijk dat de algemene werkstaking die gepland had gestaan op 14 april 1913, nog niet volledig van de baan was en nog steeds als een zwaard van Damocles boven de wereldtentoonstelling hing. Met de opening van de tentoonstelling slechts enkele dagen later op 26 april zagen de organisatoren de mogelijke ondergang van hun werk met lede ogen aan. Het is dan ook niet verwonderlijk dat ook vanuit deze hoek nog een ultieme poging werd ondernomen om het tij nog te keren. Zo werd, kort voor het beslissende congres de Gentse radico-socialistische groep door burgemeester Braun en de liberale groep uitgenodigd om de kwestie te bespreken.165 Anseele werd hierbij rechtsreeks aangemaand om de staking tegen te houden of op zijn minst uit te stellen. Daarna werden ook twee brieven overhandigd die, zoals beloofd, bij aanvang van het socialistische congres zouden worden voorgelezen.166
Met de nodige aandrang werd in de brieven nogmaals getracht de aanwezigen te overtuigen niet voor de staking te kiezen. Er werd gewezen op het vele werk dat al door tal van werkkrachten was verzet. Van de voorzitter tot de arbeider en de verschillende lagen ertussen, alle medewerker hadden bloed, zweet en tranen in het project gestoken. De 30 miljoen frank die reeds geïnvesteerd was, had vele fabrieken en werkhuizen over het gehele land mooie contracten laten binnenhalen. Vele arbeiders waren hierdoor aan het werk gezet. Ook de eer en glorie van de stad Gent stond op het spel. Wat met al die landen die uitgenodigd waren en klaar stonden om af te zakken naar Gent? De gemeenteraadsleden waren terecht bezorgd om hun reputatie die aan diggelen zou liggen wanneer de tentoonstelling bij de opening maar half afgewerkt zou zijn.167 Deze en tal van andere argumenten werden aangehaald om te bewijzen dat de staking een harde geseling en een grote ramp zou betekenen voor de stad. De liberalen wilden het stakersrecht van de socialisten absoluut niet ontzeggen, maar waren van mening dat niet staken of het verleggen tot na de wereldtentoonstelling de enige juiste keuze was. De stad Gent en alle medewerkers zouden hun eeuwig dankbaar zijn. Ze konden het ook niet nalaten om even te verwijzen naar de socialistische stadsgenoten die er hoogst waarschijnlijk hetzelfde over dachten, maar wat gewrongen zaten en niet durfden spreken omdat “zij vreezen dat gij hen zoudt verdenken hunne bijzondere belangen boven deze der partij te stellen. ’t Is eene houding welke niet aan krachtdadigheid ontbreekt, maar gelooft ons, indien gij hen de droefheid kunt sparen hunne Tentoonstelling te zien afspringen, en dat als gij zult besloten hebben haar te redden, gij in het diepste huns hart zult kunnen lezen, gij hunne volledigste vreugde en levendigste erkentelijkheid zult kunnen vaststellen.”168 Deze stelling zou echter niet lang overeind blijven … Na notie te hebben genomen van het liberale Gentse standpunt, werd overgegaan tot de eigenlijk discussie. Ironisch genoeg was het juist Anseele die na het voorlezen van de brieven van zijn stadsgenoten, waarin overigens net naar hem werd verwezen, de opdracht had gekregen het uiteindelijke voorstel van de top van de socialistische partij aan de aanwezigen bekend te maken. De motie ging als volgt: “Het komiteit heeft mij gelast u de uitroeping der Algemeene Werkstaking op 14 April voor te stellen, in den geest van het besluit van het Kongres van 30 Juni.”169 Na het kort overlopen van de andere meningen binnen de partijtop, begon Anseele dan een pleidooi dat de uiteindelijke keuze moest vergoelijken. In een uitgesponnen redevoering werd het standpunt verdedigd en de visie uit de doeken gedaan. Het doel was dichter komen bij het algemeen stemrecht, maar ging daarnaast nog verder. Ook een versterking van de eenheid van de Belgische socialistische partij, het behoud van het vertrouwen van de arbeidersklasse in zichzelf en ook het vrijwaren van de algemene werkstaking als wapen voor politieke twisten in de toekomst werd nagestreefd.170 Om dit alles te verwezenlijken was de keuze voor de algemene werkstaking de enige mogelijkheid.
Verder werd er gehamerd op het feit dat het absoluut geen revolutionaire maar een kalme en vredelievende staking moest worden. Indien dit niet zo zou zijn, zou de partijtop zich niet langer verantwoordelijk stellen. “Wij willen dat de staking het vreedzaam karakter hebbe dat het Kongres van 30 Juni er aan gaf. En indien in zekere plaatsen, de beweging een ander karakter heeft, het groot Komiteit zal zijn ontslag geven.” Na de mening van de verschillende gewesten aanhoord te hebben werd over gegaan tot de definitieve stemming.171 Deze draaide uit op duidelijk meerderheid ten voordele van de algemene werkstaking. Slechts 50 stemmen van de 1331 waren tegen de motie.172 Daarmee was de kogel door de kerk. De staking zou plaatsvinden. Terugkeren was niet meer mogelijk.

De staking

De staking zelf begon zoals gepland op 14 april 1913. In Gent werd het startschot de dag ervoor, op zondag 13 april, al gegeven. Die dag had een grote betoging ten voordele van het algemeen stemrecht plaats. Werklieden van verschillende stielen hadden zich massaal verenigd in “Ons Huis” aan de Vrijdagsmarkt en het Feestlokaal in de Bagattenstraat. Hier kregen ze de laatste richtlijnen voor de staking mee. Nadien werd op de Vrijdagsmarkt verzamelen geblazen om in stoet door de straten van de binnenstad te trekken. De optocht, die voornamelijk bestond uit werklieden en diverse socialistische
organisaties, werd begeleid door tal van muziekkorpsen met die van Vooruit op kop. De rode vaandels en spandoeken fleurde het geheel op. Na de terugkeer van “het socialistische leger” op de vrijdagsmarkt werd als afsluiter nog geluisterd naar een redevoering van Anseele.185 Deze betoging mag gezien worden als een sfeerbeeld voor de rest van de staking. Er zouden nog enkele kleine optochten plaatsvinden, maar het aantal hiervan werd bewust beperkt gehouden om geen enkel risico te lopen. De manifestaties die wel werden georganiseerd, waren goed begeleid en verliepen erg gedisciplineerd. Zoals beloofd aan de Belgische regering en het Gentse stadsbestuur, bleef de gehele staking zo goed als incidentloos. De Belgische Werkliedenpartij had dan ook alles in het werk gesteld om ervoor te zorgen dat geen enkele arbeider in de verlegenheid zou komen de confrontatie met de ordediensten aan te gaan. In speeches en met krantenadvertenties werd opgeroepen de staking in alle kalmte en rust uit te zitten.186

Afbeelding die de arbeiders moest aanzetten er een gedisciplineerde en kalme staking van te maken. Bron:“Kalm en vreedzaam.” In: Vooruit, 11-04-1913, p.4.

Tal van evenementen werden georganiseerd om de arbeiders, die niet gewend waren om te gaan met veel vrije tijd, op te vangen.187 Eén kleine vonk zou misschien genoeg geweest zijn om een kettingreactie te ontketenen. Deze bleef gelukkig uit. Grotendeels dankzij de goede voorbereidingen en oproepen van de partijtop. De leiders wilden daarmee laten zien dat ze een groot deel van de arbeiders konden mobiliseren en deze bovendien nog eens goed onder controle hadden. Deze staking werd een inspiratiebron voor de buitenlandse collega’s en een belangrijk signaal naar de andere partijen en de toekomst toe.188

De ontknoping

Het stakersaantal was de eerste dagen steeds blijven toenemen. De oproep werd massaal beantwoord waardoor de staking zijn doel niet miste. Hoewel ze niet wilden toegeven aan de buitenparlementaire actie, stond de regering zwaar onder druk en konden ze onmogelijk de gebeurtenissen op de straat negeren. Er werd dan ook getracht om zo snel mogelijk uit de impasse te geraken op een manier die voor alle partijen min of meer aanvaardbaar was.189 Hoewel zowat twee derde van het land zich uitsprak vóór de grondwetsherziening, zou deze nooit in stakingsomstandigheden tot stand worden gebracht. Het duurde dan ook niet lang of het voorstel dat eerder al was geformuleerd, werd opnieuw opgerakeld en geherformuleerd. Het ging hierbij over een commissie die zich zou bezighouden met het onderzoeken van een mogelijke grondwetshervorming. In dit voorstel konden alle partijen zich min of meer vinden omdat ze het zo konden uitleggen dat hun achterban het zou slikken. Uiteindelijk werd het ontwerp op 22 april 1913, na negen dagen keihard en gedisciplineerd actievoeren, goedgekeurd.190 De dag erop kwam de top van de Belgische Werkliedenpartij, na een vergadering over de zaak, naar buiten met de mededeling dat de staking kon worden stopgezet. De boodschap daarbij was dat er, hoewel er geen grondwetsherziening gerealiseerd was, toch enkele gewichtige stappen in die richting waren gezet.191 Onder andere Anseele nam het woord. De staking had volgens hem vier resultaten bereikt: Het versterkte de eenheid van de arbeidersklasse, het bewees de mogelijkheden van de arbeiders wanneer die zich verenigden en gezamenlijk actie voerden; het dwong diegenen die niet wilden onderhandelen, onder de druk van een staking, toch tot onderhandelen en het toonde dat de arbeiders over een nieuw en vredevol wapen beschikten die, wanneer het efficiënt werd ingezet, heel erg doeltreffend kon zijn. Voor Anseele was het duidelijk: de staking was een succes. De stakers werden dan ook opgeroepen om het werk in de fabrieken en mijnen opnieuw op te nemen met dezelfde discipline als wanneer ze het enkele dagen daarvoor neerlegden.192 En hoewel niet iedereen voldoening had gevonden in de behaalde resultaten, werd toch vlot navolging gegeven aan de oproep. In één stad in het bijzonder liep er met de beslissing de staking stop te zetten, een zucht van verlichting door de straten.193

De gevolgen voor de wereldtentoonstelling van Gent.

De wereldtentoonstelling van Gent in 1913 bleef dus op die manier gevrijwaard van een opening in volle stakingscrisis. Vóór de staking waren de meningen over de impact van de staking op de wereldtentoonstelling erg verdeeld geweest. Le Bien Public minimaliseerde de gevolgen die de staking op de tentoonstelling zou hebben terwijl burgemeester Braun het over een totale catastrofe had. Anseele besefte maar al te goed dat de staking kwaad zou doen aan de Floraliën. Toch probeerde hij ook een positieve kant aan de staking te zien. Door de eenduidige socialistische stem voor de staking zou het volgens hem na afloop gemakkelijker zijn om de Waalse socialisten te overhalen naar de wereldtentoonstelling van Gent af te zakken. In Anseele’s visie zou de staking dus uiteindelijk méér mensen naar de wereldtentoonstelling krijgen in plaats van minder. Een visie die zeker niet door iedereen werd gedeeld en in de gemeenteraad op hoongelach werd onthaald.194 Achteraf gezien bleven de gevolgen al bij al beperkt. Verschillende redenen lagen hierbij aan de basis. Zoals gezegd had Coppieters de ondernemers opgeroepen harder door te werken om de lopende projecten vóór de stakingsaanvang rond te krijgen. Op die vergadering werd er door de ondernemers al gesteld dat velen van hen al met hun werknemers hadden gesproken over de op til zijnde staking. Hieruit bleek dat men niet echt verwachtte dat er aan de stakingsoproep veel gevolg zou worden geven door de werklieden op de  wereldtentoonstelling.195 Velen van de arbeiders die op dat moment nog aan de slag waren, werkten hoofdzakelijk met het gespecialiseerde staff-procédé.196 (cf. infra.) Ze stonden voornamelijk in voor de afwerking van de gebouwen. Dit was niet de taak van een doorsnee arbeider maar meer van een specialist.
Hierdoor zaten ze in een hogere laag van de arbeidersklasse, werden goed betaald en hadden mooie contracten dankzij de wereldtentoonstelling. De aannemers hadden een sterk vermoeden dat vele arbeiders de staking links zouden laten liggen en gewoon zouden verder werken zoals gepland.197 Bovendien waren ook de buitenlandse delegaties intussen neergestreken op het expo-terrein. Zij hadden veelal hun eigen werknemers mee die eveneens geen gehoor gaven aan de Belgische stakersoproep. Er werd dus ook door hen gewoon doorgewerkt.198 De Gentse socialisten werden hiervoor aangepakt door hun Waalse collega’s met de beschuldiging de wereldtentoonstelling te hebben uitgeroepen tot neutrale zone waar gewoon werd verder gewerkt.199 Dit was misschien niet helemaal onterecht en deze aanklacht kwam ook niet zomaar uit het niets tevoorschijn. Burgemeester Braun had namelijk de volgende telegram laten versturen aan de directeur van het communicatiebureau van de tentoonstelling:

Monsieur Hirsch,
Directeur Agence Havas,
Bruxelles,
Voudriez-vous communiquer à la presse du mode entier, que le comité de la grève
générale afin de ne pas entraver l’achèvement de la grandiose entreprise, a décidé la
neutralisation de l’Exposition universelle de Gand. Tous les travaux continueront et
l’inauguration officielle des floralies et de l’Exposition aura lieu nonobstant tout, le 26
avril.
E.BRAUN,
Bourgemestre,
Président de l’Exposition.

Het bericht werd onmiddellijk door Vooruit weerlegd.200 Het katholieke en vijandig gezinde Le Bien Public wilde geen kans onbenut laten om de tegenstanders zwart te maken en wist onmiddellijk een verklaring te vinden voor deze contradictie. Voor hen was het duidelijk dat Coppieters dubbel spel probeerde te spelen. Hij zou de werkzaamheden op de tentoonstelling oogluikend toelaten en na de staking zichzelf profileren als de grote redder van de wereldtentoonstelling. Op dat moment zou de opinie van de Waalse collega’s hierover niet meer van belang zijn. Met het wereldkundig maken de telegram van Braun, werden de kaarten dooreen geschud. Coppieters stond met de billen bloot en Vooruit moest in alle toonaarden ontkennen dat er afspraken gemaakt waren op dat vlak.201 Hoe het ook zij, op de bouwwerf van het paviljoen van Vooruit zelf bleef gedurende de hele staking alles onaangeroerd zoals men besloten had in de hulpbeheerraad van de coöperatieve.202 Bij sommige van de andere paviljoenen gingen de werkzaamheden dan weer onverminderd verder. Tegen de opening van de wereldtentoonstelling stonden verschillende paviljoenen nog steeds in de stellingen. Maar zoals Anseele eerder al had opgemerkt, was dat niet noodzakelijk volledig de schuld van de staking. Hij had een punt wanneer hij stelde dat het nu eenmaal zelden voor kwam dat een wereldtentoonstelling bij de opening al volledig afgewerkt was.

Bronnen :
Rode accenten in het uitstalraam van de wereld. De rol van de S.M. Vooruit in de wereldtentoonstelling van Gent 1913.
148 G. Deneckere, De algemene staking in 1913. Geraffineerde conflictbeheersing aan de vooravond van de
Eerste Wereldoorlog., In: Belgisch Tijdschrift voor Nieuwste Geschiedenis, 22 (1991),3-4, pp. 454-455.
A. Capiteyn, op. cit., p. 93.
149 V. Dujardin, M. Dumoulin, E. Gerard, M. Van Den Wijngaert, E. Witte, Nieuwe Geschiedenis van België 2
1905-1950. Tielt, Lannoo, 2005-2006, dl 2., pp. 774-778.
150 AVANTI. Een terugblik. Bijdrage tot de geschiedenis van de Gentsche Arbeidersbeweging. Gent, S.M.
Volksdrukkerij Vankenhove, 1930 (tweede druk), 3dln., p. 370.
151 G. Deneckere, art. cit., p. 455.
152 AVANTI. op. cit., p. 370.
153 G. Deneckere, België op het breukvlak van twee eeuwen. Tielt, Lannoo, 2006, p. 83.
G. Deneckere, De algemene staking in 1913. Geraffineerde conflictbeheersing aan de vooravond van de Eerste Wereldoorlog., In: Belgisch Tijdschrift voor Nieuwste Geschiedenis, 22 (1991),3-4, p. 457.
154 M. Reynebeau, Een geschiedenis van België. Tielt, Lannoo, 2003, p. 123.
155 “Algemeene Werkstaking” In: Vooruit, 02-04-1913, p. 5.
156 G. Deneckere, art. cit., p. 461. “La grève générale” In: La Flandre Libérale, 19-03-1913, Voorpagina.
157 AVANTI. op. cit., p. 370.
158 Ibidem, p. 371.
159 “La menace de grève générale est écartée.” In: La Flandre Libérale, 08-03-1913, Voorpagina.
G. Deneckere, art. cit., p. 465-466.
160 “Het socialistisch Paaschcongres te Brussel. De Algemeene Werkstaking met groote meerderheid gestemd.” In: Volksblad, 26-03-1913, Voorpagina.
161 “Het socialistisch Paaschcongres te Brussel. De Algemeene Werkstaking met groote meerderheid gestemd.” In: Volksblad, 26-03-1913, Voorpagina.
“Appel aux socialistes.” In: La Flandre Libérale, 15-03-1913, Voorpagina.
162 “Une importante réunion socialiste.” In: La Flandre Libérale, 16-03-1913, Voorpagina.
163 “Kongres der Belgische Werklieden-Partij.” In: Vooruit, 25-03-1913, Voorpagina.
“Un meeting socialiste à La Louvière.” In: La Flandre Libérale, 18-03-1913, Voorpagina.
164 “Het socialistisch Paaschcongres te Brussel.” In: Volksblad, 26-03-1913, Voorpagina
165 “Eene poging der Gentse liberalen.” In: Vooruit, 23-03-1913, p. 6.
“Gemeenteraad van Gent. Algemeene Werkstaking.” In: Vooruit, 02-04-1913, p. 5.
166 AVANTI. op. cit., p. 373.
167 “Tot redding van onze Wereldtentoonstelling.” In: Volksblad, 26-03-1913, p. 2.
168 “Brief van de liberale vereenigde van Gent.” In: Vooruit, 25-03-1913, Voorpagina.
169 “Kongres der Belgische Werklieden-Partij.” In: Vooruit, 25-03-1913, Voorpagina.
170 G. Deneckere, art. cit., p. 479.
171 Kongres der Belgische Werklieden-Partij.” In: Vooruit, 25-03-1913, Voorpagina.
172 “Gemeenteraad van Gent. Algemeene Werkstaking.” In: Vooruit, 02-04-1913, p.5.
“Kongres der Belgische Werklieden-Partij.” In: Vooruit, 25-03-1913, Voorpagina.
“Het socialistisch Paaschcongres te Brussel. De Algemeene Werkstaking met groote meerderheid gestemd.” In:
Volksblad, 26-03-1913, Voorpagina.
185 “Algemeene werkstaking” In: Volksblad, 14-04-1913, Voorpagina.
186 G. Deneckere, art. cit., pp. 491-493.
187 Algemeene Werkstaking” In: Vooruit, 02-04-1913, p. 5.
188 G. Deneckere, art. cit., p. 452. “L’hostilité des socialistes à la grève générale.” In: Le Bien Public, 18-09-1913, p. 3.
189 G. Deneckere, art. cit., p. 506.
190 “Een eerste overwinnning is door de A.W. behaald: de Kamer heeft met algemeene stemmen de commissie
aanvaard die ook het kiesstelsel voor de Wetgeving zal onderzoeken. De Herziening en het Algemeen
Stemrecht hebben eenen grooten stap vooruit gedaan: de strijd voor A.S. gaat voort. Niemand aan’t werk
vooraleer het Congres de beslissing er toe genomen heeft.” In: Vooruit. 24-04-1913, Voorpagina.
A. Capiteyn, op. cit., p. 94.
AVANTI. op. cit., pp. 370-372.
191 “Buitengewoon Kongres der Werklieden –Partij te Brussel. De A.W. opgeheven met omtrent 1000 stemmen
tegen 200.” In: Vooruit, 26-04-1913, Voorpagina.
192 “Eensgezindheid in den strijd! Eensgezindheid aan’t werk!” In: Vooruit, 27-04-1913, p. 2.
193 AVANTI. op. cit., pp. 370-372.
Uiteindelijk zou de commissie een flop worden en zou het algemeen stemrecht de trage politieke molen
induiken om pas na de eerste wereldoorlog gerealiseerd te worden. Maar dat kon men toen nog niet weten.
194 “Algemeene Werkstaking” In: Vooruit, 02-04-1913, p. 5.
195 “Gezel Coppieters en de Wereldtentoonstelling.” In: Vooruit, 31-03-1913, p. 2.
196 Bouwtechniek die veel bij wereldtentoonstellingen werd toegepast.
197 A. Capiteyn, op. cit., p. 94.
198 “Gezel Coppieters en de Wereldtentoonstelling.” In: Vooruit, 31-03-1913, p. 2.
199 A. Capiteyn, op. cit., p. 94.