De stand van Vooruit

Met de “Stand van Vooruit” wilde de coöperatieve, op enkele vierkante meter, de veelzijdigheid van haar activiteiten en het succes dat ze erbij oogstte aan de bezoekers van de wereldtentoonstelling duidelijk maken. De pedagogische en instruerende bedoeling die Vooruit had met haar deelname aan de tentoonstelling komt nergens zo duidelijk naar voor als hier.

Stand van Vooruit zoals die te zien was in de Belgische sectie Bron: Stadsarchief Gent, Illustrations du Livre d’Or Drèze, Foto van de stand van Vooruit waarbij op de achtergrond de muurschilderingen nog een beetje zijn te onderscheiden.

Ligging en uitzicht.

Na het betreden van de wereldtentoonstelling via de indrukwekkende hoofdingang kon je in de grote hal direct rechts, de “Stand van Vooruit” terugvinden. Het maakte deel uit van de Belgische sectie waarvan een gedeelte hier was ondergebracht. De stand was gelegen in de verste uithoek van de ruimte. Niet bepaald het centrum van de hal dus. Of de doorstroming van bezoekers hier optimaal was, zou dan ook sterk kunnen worden betwijfeld. Hoe en wie juist de indeling van de standen bepaalde, kon niet worden achterhaald. Het is dan ook moeilijk te zeggen of er door de organisatoren bewust gekozen werd om de stand van Vooruit in dit perifere deel van de hal te leggen. In de krant werd er althans niet over geklaagd. In tegendeel zelfs: “Zonder eenigen bluf durf ik zeggen dat Vooruit’s stand een zeer groot deel der expositiebezoekers trekt.”

Misschien was het wel de grootte en uitstraling van de stand die dit euvel grotendeels neutraliseerde. Het is dan ook opvallend dat de expositiestand van Vooruit veel groter was dan de meeste van haar buren in dezelfde hal. Op de verschillende zijden van de stand kon in grote letters “Vooruit” worden afgelezen. Het woord was aangebracht op platen die tussen de steunpilaren hingen. Ook deze laatste waren bovenaan getooid met de letter “V” zodat die van veraf de aandacht kon trekken. Daarnaast stond in vier talen, vlak voor “de artistieke uitbeelding”: “Het socialistische Gent” om alle onduidelijkheid bij de bezoekers weg te halen.292 De ingang werd gevormd door twee grote boogvormige elementen die rijkelijk waren versierd en al gedeeltelijk prijsgaven wat erachter te vinden was.

Binnenin

Een volledige lijst van wat er allemaal te zien was in de stand van Vooruit is niet voorhanden. In de verslagen van het hulpbestuur van Vooruit van 15 mei 1913 staat vermeld dat een zekere Van Sweden uitgebreid verslag geeft over de stand van Vooruit. Maar daar blijft het ook bij. Wát hij juist gezegd heeft is spijtig genoeg niet opgenomen in de bron.293 Toch kan aan de hand van enkele foto’s en beschrijvingen een beperkte reconstructie worden gemaakt. Zo zijn op de foto van de stand duidelijk een aantal paspoppen te zien die de kledij van Vooruit showen. Er zijn ook tal van vitrinekasten te onderscheiden waarin je dan weer allerhande producten van Vooruit zoals een collectie schoenen, stoffen en dergelijke meer kon terugvinden. Verder waren er ook nog foto’s en informatiepanelen die de nodige uitleg aan de bezoekers moesten verschaffen.294 Vooruit was op uiteenlopende vlakken actief. Het is dan ook niet verwonderlijk dat ze zo een grote expositiestand wilden en konden inrichten.

De muurschilderingen.

Op de achtergrond van de foto is ook duidelijk “den prachtig scènarischen aanblik” te zien “die reeds van verre (door de bogen van de ingang heen) het oog treft.” Deze opvallende muurschilderingen waren zeker één van de blikvangers op de stand van Vooruit. Ze riepen bij de bezoeker veel vragen op wat blijkt uit de indrukken van de standhouder, neergeschreven in de krant Vooruit. Deze moest hierover, naar eigen zeggen, iedere dag uitleg geven. De standhouder noemde één van de panelen “Onzen stal van Bethlehem”. Dit deel van de muurschildering was dan ook niets anders dan een rode variant op de geboorte van Christus. De gezichten van de verschillende personages waren overigens die van bekende socialistische kopstukken. Dit is helemaal niet zo verwonderlijk. Het was een praktijk die wel vaker door de socialisten werd toegepast en kaderde in een socialistische cultuur die als alternatief voor de traditionele katholieke gebruiken moest gelden. Portretten van socialistische voormannen namen de plaats van de heiligen in. Er werd dus een socialistisch alternatief geboden voor de religieuze iconografie.295 Vragen, reacties en interpretaties van de bezoekers bleven dan ook niet uit. Sommigen zagen de afbeelding als “eene apotheose van het proletarisch moederschap, als de allegorie der geboorten van den Christus van den nieuwen tijd: het socialisme.” Andere meer strijdlustige socialisten zagen het dan weer als de geboorte van nog “een milicien” van het socialistische leger. Weinigen echter zagen de link met het door Vooruit pas ingevoerde kraambedfonds waarnaar het schilderij moest verwijzen.
Natuurlijk kwamen er ook negatieve reacties en opmerkingen. Zo vroegen meerdere scherpzinnige bourgeois zich sarcastisch af of het gebruikelijk was dat bij een geboorte onder de Gentse arbeiders champagne werd geschonken. Op de muurschilderingen stond inderdaad een bekend socialistisch gemeenteraadslid (die enkel wordt omschreven met de letter R.) champagne in te schenken aan de verzamelde gegadigden. Het moest wel champagne zijn als voorspiegeling van de rijke toekomst die de arbeiders tegemoet gingen en dus geen melk zoals een Nederlandse partijgenoot en geheelonthouder liever had gezien. Een humoristisch en commercieel ingestelde Gentenaar vond dan weer dat men beter bier had geschonken met op het etiket van de fles duidelijk zichtbaar:
“Vooruit’s Triomfbier”. Het zou dan meteen ook goede reclame geweest zijn.296 Er werden verder ook vragen gesteld bij de goede zeden van het schilderij. De “bébé zijn bloote billetjes en mama’s levensbronnen” zouden de kuise gevoelens van menig bezoeker kunnen kwetsen. Maar de standhouder had er ook al enkele Engelse “misses” lang en aandachtig zien naar kijken wat voor hem de verzekering was dat het schilderij op zedelijk vlak door de beugel kon. En dat het schilderij ook suggestief werkte, merkte hij aan de vele paartjes die met een kneep in de arm aan elkaar duidelijk maakte waaraan ze aan het denken waren. Wie de kunstenaar was van dit werk kon niet worden achterhaald. Hoewel het aantal vaste huiskunstenaars van Vooruit beperkt was en de vermoedelijke kunstenaar zich onder deze groep bevond, werd nergens een link tussen het kunstwerk en een naam teruggevonden.297 Wat nadien met de “collectieve eigendommen en de prachtige schilderingen” is gebeurd, is niet bekend. Tegen het einde van de tentoonstelling werd het idee geopperd om ze in een zaal van het nieuwe feestpaleis onder te brengen waar ze deel zouden uitmaken van een “Vooruit-museum”. Dit laatste is echter, zover dit kon worden achterhaald, nooit gebeurd.298

De maquette.

Foto van de maquette van het onroerend goed van Vooruit in de stand van de samenwerkende maatschappij op de wereldtentoonstelling van Gent 1913. Bron: R. Stallaerts, L. Schokkaert, Onder dak. Een eeuw volks- en gildehuizen. Gent, Provinciebestuur Oost-Vlaanderen,1987, p. 55.

Het is duidelijk dat de S.M. Vooruit met haar deelname aan de wereldtentoonstelling zichzelf wou promoten en profileren. Ze wilde haar welvaart en bezit zo veel mogelijk naar buiten toe tonen. Eén van de belangrijkste uitingen van deze rijkdom en succes, verzameld in ongeveer drie decennia, kwam naar voor in het onroerend goed van de samenwerkende maatschappij. De Vooruit gebruikte dit dan ook zonder blikken of blozen als propagandamiddel en materiële verbeelding van haar triomf.299 Het succes dat deze gebouwen uitstraalde wou men natuurlijk ook zo veel mogelijk uitspelen op de wereldtentoonstelling. Dit kon men doen aan de hand van lijsten en beschrijvingen. Of nog beter, door gebruik te maken van foto’s. Maar dé manier was natuurlijk door het geheel driedimensionaal voor te stellen aan de hand van een maquette.300

Het was niet zonder fierheid dat ze een grote maquette op de stand van Vooruit installeerde.301 Op die manier konden al haar onroerende bezittingen door de talloze bezoekers, in één oogopslag worden bewonderd. Deze opstelling zou onmiddellijk duidelijk en begrijpbaar zijn voor iedereen. Allen zouden ze direct onder de indruk zijn van de verwezenlijkingen van Vooruit. En dit was natuurlijk de intentie.
Met de maquette probeerde me geen gedetailleerde schaalweergave van Gent te creëren. Het was een overzicht van de belangrijkste gebouwen van Vooruit, samengegooid in een fictief stratenplan. In het midden van de maquette prijkte het Feestpaleis in de Sint-Pietersnieuwsstraat. En hoewel die op dat moment nog in aanbouw was, stond zijn kleinere kloon op de wereldtentoonstelling al in volle glorie te schitteren. Een voorbeschouwing van hoe het worden zou. Vermits het Feestpaleis samen met de gebouwen aan de Vrijdagsmarkt het grootste uithangbord waren werden ze nog groter nagemaakt in vergelijking met de andere gebouwen en kwamen ze hoger op de heuvel te liggen. Deze socialistische kathedralen torenden dan ook hoog boven de andere panden uit.302
Er kon niet worden achterhaald of deze maquette de eerste was die de Gentse Vooruit liet maken. Wat echter wel vast staat is dat het uitspelen van het onroerend goed geen nieuw gehanteerde propagandatechniek was bij Vooruit. Zo werden onder andere in voorgaande optochten en historische vieringen afbeeldingen van de gebouwen meegedragen.303 Een fenomeen waar de Vooruit overigens na de wereldtentoonstelling gewoon zou mee verder gaan. In 1924 werd in Gent de internationale socialistische tentoonstelling EICOS georganiseerd.304 Naar aanleiding hiervan plaatste Vooruit een maquette die andermaal een beeld moest geven van al haar onroerend goed. Het Gentse socialistische succes was een voorbeeld en werd zo met veel trots aan de nationale en internationale collega’s voorgesteld.305

Bronnen :
Rode accenten in het uitstalraam van de wereld. De rol van de S.M. Vooruit in de wereldtentoonstelling van Gent 1913.
287 “Laatste betrachtingen uit Vooruit’s stand op de Wereldtentoonstelling.” In: Vooruit, 05-10-1913, p. 7.
288 V. Dujardin, M. Dumoulin, E. Gerard, M. Van Den Wijngaert, E. Witte, op. cit., p. 582.
289 H. Defoort Werklieden bemint uw profijt! De Belgische sociaaldemocratie in Europa. Leuven, Lannoo
campus, 2006, p. 486.
290 M. Reynebeau, op. cit., p. 119.
291 Defoort, op. cit., p. 486.
292 “Indrukken van Vooruit’s stand in de Tentoonstelling.”, In: Vooruit, 06-07-1913, p. 2.
293 AMSAB, Jaarverslag vergaderingen hulpbeheerraad , zitting van 5 mei 1913.
294 Bron: Stadsarchief Gent, Illustrations du Livre d’Or Drèze. Foto van de stand van Vooruit.
295 P. Verbruggen, Deelalternatieven voor traditionele godsdienstbeleving in het Gentse socialisme. (1870-1914). Gent (onuitgegeven licentiaatsverhandeling Universiteit Gent), 1981-1982, pp. 75-76 en p.182.(promotor: prof. Dr. J. Art, Prof. R. Van Eenoo).
296 Indrukken van Vooruit’s stand in de Tentoonstelling.”, In: Vooruit, 06-07-1913, p. 2.
297 S. Denhearynck, op. cit., pp. 35-36.
298 “Laatste betrachtingen uit Vooruit’s stand op de Wereldtentoonstelling.” In: Vooruit, 05-10-1913, p. 7.
299 G. Vanschoenbeek, op. cit., p. 49.
300 H. Defoort,. Op. cit., p. 14.
301 R. Stallaerts, L. Schokkaert, op. cit., p. 55.
302 R. Stallaerts, L. Schokkaert, op. cit., p. 55.
303 H. Stynen, T. Vandensande, Huizen van, voor en door het volk rond het feestlokaal Vooruit in Gent. Brussel, Koning Boudewijnstichting, 1988, p. 16.
G. Vanschoenbeek, op. cit., p. 49.
304 G. Vanschoenbeek, Onroerend Rood. Het Gentse Oeuvre au rouge. Gent, AMSAB, 1991, p. 42.
Gent 1924. Internationale tentoonstelling der coöperatie. 15 juni 1923 – 15 september 1924. Organe Mensuel de l’E.I.C.O.S., 16 delen, tijdschrift uitgegeven naar aanleiding van de tentoonstelling.
305 G. Vanschoenbeek, op. cit., p. 42.